| recensies de Meeuw
|
Volkskrant 9 augustus 2001. (Hein Jansen)
Zielenpijn en eenzaamheid in een duinpan
De meeuw van Tsjechov door Compagnie Dakar, regie Victoria Meirik en Guido Kleene. In de Karavaan, Bergen aan Zee t/m 11 augustus. Informatie 06-24627676
De meeuw van Tsjechov is dezer dagen neergestreken in de duinen bij Bergen aan Zee Verzopen en al is ze inmiddels neergeschoten en opgezet als mascotte van de onpeilbare eenzaamheid die Tsjechov in zijn stuk heeft neergeschreven. Een groep jonge toneelspelers verzameld onder de naam Compagnie Dakar, speelt Tsjecovs meeuw op locatie in de Bergense duinen, onder de paraplu van het zomerfestijn De Karavaan. Het eerste bedrijf wodrt bij mooi weer gespeeld in een duinpan, daarna loopt het publiek met klapstoel en al de beschutting van een nabijgelegen binnenplaats in. In vroeger dagen gingen hier zieke kindertjes op vakantie, nu woont er een levenskunstenaar.
Van oudsher is het hele Noord Hollandse duingebied toevluchtsoord voor bleekneusjes, neuroten, halfgaren en andere zwakkelingen. Die sfeer past mooi bij deze openlucht-enscenering van het Russische meesterwerk. De acteurs die hier zo’n ronddwarrelen alsof ze toevallig langsgekomen zijn, houden het midden tussen de gasten van een vakantie kolonie en de bewoners van een hippiedorp à la Ruigoord.
“ Theater is een stukje gestold leven.†zegt een van de personages in de Meeuw en Compagnie Dakar doet er alles aan om dat stukje leven intrigeren en op sommige momenten zelfs ontroerend weer te geven. In de Meeuw cirkelt de nieuwe generatie rond de oude; een beroemd actrice word bewonderd door een jong meisje dat ook toneelspeelster wil worden, een befaamd schrijver vindt een concurrent in een aanstormend literair talent. En daar doorheen natuurlijk gieren geknakte liefdes, zielenpijn en melancholie, samengevat in wonderlijke simpele zinnetje, uitgesproken door jonge meisjes die altijd in het zwart gekleed gaan omdat ze in de rouw zijn om het leven.
Het jonge regieduo Victoria Meirik en Guido Kleene heeft de rafeligheid van hun personages en deze omgeving onderstreept. Tsjechov bij het kampvuur, dat is kort samengevat de sfeer van deze Meeuw – Billie Holiday’s Don’t explain zingen bij knapperend hout, een beetje pielen op de gitaar en mistroostig naar de sterren staren, of naar de wolken. De kilte van een verregende zomeravond en de klamme jassen, deze Meeuw verdraagt alles.
In de bewerking die Jeroen van den Berg maakte, worden de seksen nogal door elkaar geschud zodat de grote actrice Arkadina hier een ijdele acteur is, prachtig flegmatiek gespeeld door Hans Man in ’t Veld de enige senior in het ensemble. Het jonge meisje Nina is hier een jongen en heet Mischa (een hartstochtelijke Guido Kleene) en de getroubleerde jonge schrijver Kostja is een felle meid (Daphne de Winkel). Soms doet dat wat geforceerd aan, maar de tragiek van dit stel blijft rechtovereind.
De Bergense Meeuw telt naast wisselende acteerprestaties een paar schitterende scenes zoals die waarin de sterk spelende Kirsten Mulder als de cynische Masja het bingospel leidt, iedereen doet alsof het een prachtige zomeravond is en intussen iemand zich tussen de bomen een kogel door het hoofd jaagt.
|
|
NRC Handelsblad (Kestar Freriks)
'Een droeve kringloop', noemt de Russische schrijver Anton Tsjechov het leven. Modderen is de menselijke maat. In geen ander stuk dan in het symbolisch-realistische De Meeuw (1896) geeft hij dramatische kracht aan deze nooit aflatende droefheid. Er is in de Nederlandse theatergeschiedenis nauwelijks een stuk te bedenken dat tot zo eindeloos veel visies, bewerkingen en interpretaties heeft geleid als juist De Meeuw. Elke generatie zijn eigen nieuwe, witte krijsende zeevogel. Die fascinatie heeft een reden: De Meeuw gaat over nieuwe kunst tegenover oude kunst. De jonge toneelschrijver Kostja zoekt naar `nieuwe vormen', hij vervloekt de gemakzuchtige verstarring van zijn moeder, de toneelspeelster Arkadina. Zij reikt niet verder dan de oppervlakte, hij vertegenwoordigt diepte en bezieling.Het zomerfestival Karavaan brengt De Meeuw door Compagnie Dakar, een gezelschap van pas afgestudeerden aan de toneelschool. Dat zoeken naar `nieuwe vormen' hebben de spelers en spelbegeleider Hans Man in 't Veld, een van de oprichters van het legendarische Werkteater, hoog in het vaandel staan. Alles in deze voorstelling is, inderdaad, nieuw, anders, buitensporig zelfs. Maar dat is geen garantie voor briljant of adembenemend.Bewerker Jeroen van den Berg heeft de spelers de schouwburg uitgejaagd en laat hen optreden in de duinen van Bergen aan Zee. Een toepasselijke locatie. Overvliegende meeuwen begeleiden de uitvoering. De neergeschoten meeuw in het stuk verbeeldt de gefnuikte, artistieke zeggingskracht van toneelschrijver Kostja, die aan het slot zelfmoord pleegt. De kritiek van de oudere generatie heeft hem vleugellam gemaakt, dor van inspiratie. Daarom wil hij dood.Kostja is geen jongeman bij Compagnie Dakar maar een drenzend meisje in flodderjurk en met bergschoenen aan dat alsmaar haar gelijk wil halen. Ze jeremieert zo over het schrijversschap dat je vanzelf een hekel aan haar vage overtuigingen krijgt. Haar woede geldt niet moeder Arkadina, zoals in het origineel, maar haar vader. Die is een loslopende acteur, volkomen onverschillig op het satanische af voor de creatieve wanhoop van zijn kind. Hans Man in 't Veld speelt hem hard, koud en bijna ouderwets met volmaakte timing van zijn vernietigende replieken. In het origineel is er ook nog de jonge, aankomende toneelspeelster Nina. Haar rol is smartelijk verdwenen. We krijgen er de acteur Mischa voor in de plaats. Ook zijn carrière mislukt. Hij eindigt als derderangs speler in provinciale schouwburgen.De uitvoering stelt meer vragen dan ze beantwoordt, en wie nooit eerder een min of meer getrouwe uitvoering van De Meeuw zag (voorzover dat nog bestaat in Nederland) zal alle zeilen bij moeten zetten om te achterhalen waarover het toch allemaal gaat.Tsjechov dan maar vergeten en kijken naar enkele prachtig spelende acteurs, die verveling, vergeefsheid en moedeloosheid mooi verbeelden. Ik moest het meest denken aan Een zwoele zomeravond van hetzelfde Werkteater van Hans Man in 't Veld. Rondhangen in de buitenlucht, praten over verwachtingen die toch nooit uitkomen, lekker zeuren over vergeefse liefdes en wijn en bier drinken. De Masja van Kirsten Mulder, de dokter van Koen Jantzen en de onderwijzer van Joris Leijtens zijn dwingend aanwezig in al hun hopeloosheid. Ze dragen kleding in vloekende kleuren uit de tweehandsboetiek. Kirsten Mulder toont prachtig haar ontreddering nadat Kostja een mislukte zelfmoordpoging deed. Terwijl een plastic radiootje Ik drink karnemelk speelt, opent zij de ene bierfles na de andere. In de felle kleuren van haar trui en kniehoge kousen ziet ze er, met betraande ogen, uit als een verzopen paradijsvogel.Er gebeurt nog van alles. De toeschouwers mogen meedoen aan bingo, wat de dramatische spanning ernstig verstoort. Gewillig gaat men van de ene plek naar de andere. Een plat Friespratende reisleidster breit de scènes aan elkaar. Ze doet het innemenend, maar het is overbodig. Was dichter bij Tsjechov gebleven, dacht ik al te vaak. Hem spelen zoals Masja, de onderwijzer en de oom dat doen is meer dan voldoende. Praat maar over de droefheid van het leven op die lijzige Tsjechov-toon. Dan is het goed. De paradox van de voorstelling, en de tragiek van de Meeuw, is dat de zo felgehunkerde nieuwe vormen tot mislukken zijn gedoemd. De zelfmoord van Kostja is een niet mis te verstane waarschuwing. |
Trouw
Bewerker Jeroen van den Berg zette het stuk enkele jaren geleden naar z'n hand voor zijn eerste grote zaal-regie. Dakar duikt er nu mee in het mulle zand. Voor het eerste bedrijf wordt het publiek met een miniglaasje wijn ge•nstalleerd in een duinpan, het natuurlijke decor voor een nieuw toneelstuk van aspirant-schrijver Kostja dat gespeeld gaat worden door zijn zenuwachtige vriendinnetje Nina en plichtmatig bekeken door zijn moeder, de beroemde actrice Arkadina, met haar jeugdige minnaar Boris Trigorin. Ho stop. Dat heb ik niet gezien. Hier gaat het flink wat anders toe, anders zelfs dan in Van den Bergs bewerking.
Om de een of andere, goed verborgen reden, hebben Dakar en het regiekoppel Victoria H. Meirik en Guido Kleene besloten tot enige seksewissels. En zo is Kostja hier een meisje, dat met harkerige gebaren voortdurend loopt te foeteren op alles en iedereen. Nina is veranderd in ene Mischa, een kerngezonde jongeman die niksniet nerveus blijkt, maar zich in ongegeneerd Adamskostuum aan het declameren van zijn rol zet en zich met even jeugdig enthousiasme in de armen van verboden geliefde Boris werpt. Nee, geen herenliefde, want Boris is hier de stoere naam van de exotische minnares van de actrice, pardon: De Acteur, ofwel de vader van meisje Kostja. Het kost enige moeite om de gewijzigde verhoudingen te accepteren en na verloop van tijd is het best wel grappig - dat mag: Tsjechov schreef het stuk tenslotte als komedie - maar meer ook niet. De dwingende noodzaak ontbreekt.
Het effect van de voorstelling is aldus twee‘rlei. Enerzijds wekt hij wrevel: waarom wordt dit mooie, in-trieste stuk zo verhaspeld?! Anderzijds is-ie vertederend door het kennelijke speelplezier. Iedereen staat geweldig zijn best te doen, al komt het merendeel van deze pas afgestudeerde acteurs niet boven de middelmaat uit, zoals de Kostja van Daphne de Winkel meer een hysterische bakvis is met een ongelukkige liefde dan een schrijfster die zich mislukt weet in haar opzet versleten toneeltradities te pareren met nieuwe vormen. Dat maakt diens zelfmoord (met klappertjespistool) minder schokkend. Daar staat tegenover een prachtig hatelijke ijdele-kwast-van-een-Acteur van oudgediende Hans Man in 't Veld. Een verrassing is Kirsten Mulder die de aan leven en liefde lijdende Masja sterk neerzet met een bizar gevoel voor bittere humor. Tussendoor geleidt Margien van Doesen het publiek naar andere plekken voor de volgende bedrijven, vrolijk babbelend met een verrukkelijk nuchter plat Gronings accent. Zo authentiek hoor je dat, helaas, zelden op het Nederlandse toneel.
Al met al past deze 'Meeuw' naadloos in het pretentieloze vermaak dat Zomerfestival heet, ditmaal het in de kop van Noord-Holland reizende Karavaan.
'De Meeuw' door Compagnie Dakar in Bergen aan Zee (op locatie nabij Zeehuis) t/m 11-8 (beh. 4+6-8), aanvang 21.00 uur, res: 06-24672676.
|
|
|
|
